تابوهایی که شکسته شد؛ نگاهی به کتاب جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق ⋆

«گذشته هرگز پیش‌بینی‌کننده رویدادهای آینده نیست اما می‌تواند نقش آموزنده داشته باشد.»

از جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق – یکی از طولانی‌ترین جنگ‌ها در قرن بیستم – اسناد و مدارک کمی در دسترس عمومی قرار دارد.

نویسندگان کتاب «جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق»، ویلیامسون موری و کوین وودز با توجه به اسناد تازه ای که در عراق پس از سقوط صدام به دست آمده، تلاش کرده‌اند تحلیل خود را از این جنگ ویرانگر ارائه دهند.

ویلیامسون موری استاد دانشگاه مارین کورپس و مشاور دفاعی در امور تاریخی و نظامی و کوین وودز هم پژوهشگر تاریخ و امور دفاعی در موسسه تحلیل دفاعی در آمریکا است.

به نظر نویسندگان جای یک منبع دست اول که جنگ را از هر دو طرف مخاصمه ببیند، خالی است اما بعد از سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳ اسناد دست اولی که در ادارات حکومت وقت موجود بوده، به دست نیروهای متحد ‌افتاد که نویسندگان کتاب هم به آن دسترسی داشته اند. به این ترتیب، نویسندگان با اسناد دست اول، جنگ را از چشم‌ عراقی‌ها روایت و تحلیل می‌کنند.

آنها اذعان دارند چون اسنادی که از چشم ایرانی‌ها جنگ را مستند کند، دسترس نبود، بنابراین کتاب همچنان یک کتاب جامع درباره جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق نمی‌تواند باشد ولی مداراک مربوط به عراق دست اول و تازه است : «این کتاب، با استفاده از این اسناد به شرایط راهبردی و نظامی جنگ از چشم رژیم عراق و فرماندهان نظامی نظر می‌افکند و سومین کتاب از مجموعه‌هایی است که «چشم‌انداز رژیم پیشین عراق را نسبت به جنگ هشت ساله بررسی می‌کند.»

کتاب «جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق» سه هدف را دنبال می‌کند: یکی از اهداف کتاب، آموزشی است. به باور موری و وودز، «این کتاب هماهنگ با هدف سنتی مورخان نظامی، گامی است در جهت آموزش نسل بعدی رهبران نظامی.» انتقال تجربه فرماندهان جنگ که در عمل پیروزی‌ها و شکست‌هایی را چشیدند و این یکی از منابع مهم برای متخصصان است.

هدف دیگر، توصیف و روایت چگونگی تصمیم‌گیری فرماندهان ارشد نظامی در شرایط جنگی است. این فرماندهان زیر پرچم نظام تمامیت‌خواهی بودند که هر تصمیم شان می توانست پیامدی همچون مرگ برایشان به دنبال داشته باشد.

سوم آنکه، کتاب مشکلات امروز در منطقه را به جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق مربوط می داند. «جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق به نظر دور از چالش‌های اخیر در منطقه می‌آید اما می‌توان پژواک‌های آن جنگ را در این ناآرامی‌ها دید.»

به نظر نویسندگان، بسیاری از سازمان‌ها و رهبرانی که اکنون محرک و آتش افکن فرقه‌گرایی در منطقه و به ویژه در عراق هستند، ریشه در جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق دارند. با توجه به موارد بالا، این کتاب می‌خواهد «با رویکردی به آینده، گذشته را برای اهداف امروزی تفسیر کند. چنین امری با توضیح شرایطی که افراد در جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق به آن عمل کردند، میسر است.»

جاه‌طلبی دو رهبر

ایران (جدیدترین خبر) و عراق از دیرباز دو همسایه رقیب بودند، با شکل‌گیری حزب بعث و سپس تشکیل جمهوری اسلامی در ایران (جدیدترین خبر)، رقابت بین دو کشور وارد مرحله‌ای شد که به ۸ سال جنگ فرسایشی رسید: «رهبران هر دو حکومت، جاه‌طلبی ورای مرزهای کشورشان داشتند. صدام و حزب بعث، پیروزی بر ایران (جدیدترین خبر) را نخستین گام برای رهبری جهان عرب و ایجاد ابرقدرت عربی می‌دانست.»

از سویی دیگر، آیت‌لله خمینی باور داشت که انقلاب ایران (جدیدترین خبر) می تواند به دیگر کشورهای جهان صادر شود و باید این امر را از کشورهای اسلامی آغاز کرد چنانکه حتی شیعیان عراق را به جهاد علیه صدام فراخواند.

به اعتقاد نویسندگان، هر دو سوی درگیری نشان دادند که «معیارهای اولیه برای رقابت راهبردی» را ندارند. هر دو رهبر ابتدا با تحریک تهییج شهروندان خود شروع کردند، وقتی این روش اثر خود را از دست داد، به طور اجباری نیروهای انسانی و منابع بیشتری را هزینه جنگ کردند: «نتیجه جنگی خونین بود که در آن زمان به نظر می‌آمد پایانی ندارد جز فروپاشی یکی از دو طرف یا هر دو رژیم متخاصم.»

تابویی که شکست

نویسندگان کتاب معتقدند که جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق نه تنها به دلیل طولانی و فرسایشی بودنش بلکه به علت تابوهایی که در آن شکسته شد، متفاوت از دیگر جنگ‌های مشابه و کلاسیک قرن بود.

به نوشته آنها استفاده از گاز سمی از زمانی که موسیلینی در تهاجم به اتیوپی در سال ۱۹۳۵ به کار برد، تا زمان جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق سابقه نداشت. اما صدام حسین از گاز سمی برای پیشبرد اهداف خود استفاده کرد و این مسئله ابعاد ویرانگر جنگ را وحشتناک‌تر هم کرد. این اولین تابویی بود که در جنگ شکسته شد.

دومین تابویی که شکسته شد، به کارگیری گاز شیمیایی علیه مردم خود عراق بود. صدام علیه مردم خود سلاحی به کار برد که استفاده از آن در جنگ ها علیه دشمن هم ممنوع بود.

سومین تابوی شکسته مربوط به ایران (جدیدترین خبر) بود. این دو تحلیلگر ذکر می‌کنند رهبران ایران (جدیدترین خبر) با تبلیغ «روحیه شهادت طلبی مذهبی که کلید بهشت» است، نوجوانان را عازم جبهه ها می کردند که این خود تابو شکنی دیگری بود.

به نظر نویسندگان، طی تهاجمات متقابل، عراق بر استفاده از تسلیحاتی کشتار جمعی متکی بود و ایران (جدیدترین خبر) بر استفاده از «موج انسانی» که بعضا شامل نوجوانان حتی زیر ۱۸ سال بود.

به باور موری و وودز، بهترین توصیف از جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق این است که «جنگ میان کهن و مدرن، میان سیاسی و مذهبی بود.» در یک طرف ساختار سیاسی تمامیت‌خواه بود و در طرف دیگر ساختاری مذهبی که به باورهایی دینی و غیر زمینی وابسته بود.

از سویی دیگر، هر دو طرف به شهرهای یکدیگر، موشک‌های بالستیک پرتاب می‌کردند. «اگر آنها بمب اتمی در اختیار داشتند، بعید بود که در استفاده از آن تردید کنند.»

نویسندگان اشاره می‌کنند هر دو کشور در ابتدا نه تاکتیک منسجمی برای جنگ داشتند، نه اندیشه راهبردی و عملیاتی اما طی ۸ سال راهبردها و تاکتیک‌های جنگی شان بهبود یافت، که این وضع بیشتر شامل حال عراقی‌ها بود.

نویسندگان کتاب می گویند اسناد نشان می‌دهند که حرفه‌ای‌گری در مرکز تصمیم گیری جنگ علیه ایران (جدیدترین خبر) در بغداد به مرور جای تصمیم‌گیری‌های آماتوری نظامی را گرفت با این حال، «همچنان این اقدامات کارآمد نبود چون صدام خود شخصا و بدون دخالت دادن نظرهای مشورتی تصمیم می‌گرفت.»

نویسندگان کتاب «جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق» معتقدند هر دو طرف به لحاظ ذهنی و عملی آماده نبرد نبودند بلکه هر در میانه کارزار آموزش دیدند: «فرهنگ نظامی کشورهای عربی، پژواک عقبه ای بود که به اسطوره‌ها و مفاهیمی چون شجاعت، وفاداری قبیله‌ای و شهادت‌طلبی آمیخته بود که با الگوی کارآمدی در ارتش‌های غربی و مدرن تفاوت داشت.»

چنین ویژگی در ارتش اعراب با آنکه جنگجوی شجاع پرورش می داد اما سرباز جنگ مدرن برای قرن بیستم نیافرید.

نویسندگان کتاب با توصیف تاریخی از ویژگی‌های ارتش اعراب و اسناد موجود از جنگ هشت ساله نتیجه‌ می گیرند که «رفتار صدام در جنگ با ایران (جدیدترین خبر) کاملا به اسطوره‌های فرهنگی تبار او صحه می‌گذاشت.» صدام به خوبی می‎دانست که ارتش تنها نهادی است که می‌تواند رژیم بعث را سرنگون کند همانطور که در سال ۱۹۶۳ این کار را کرده بود.

ارتش عراق از دهه ۱۹۳۰- پس از پایان قیومیت بریتانیا – همیشه ضامن نظام سیاسی بود و هر از گاهی هم به کودتا دست زده بود؛ پس برای صدام کنترل کامل بر ارتش، امر مهمی بود. «از نظر او فرمانده ایده‌آل، کسی بود که ضمن آنکه می‌بایست در برابر دشمن قرار گیرد و در عین حال باید می توانست رقیب داخلی را هم معدوم کند.»

به نظر نویسندگان، صدام در آستانه حمله به ایران (جدیدترین خبر) در شهریور ۱۳۵۹ مطمئن بود ارتش مورد نیاز خود را ساخته اما بعدتر دریافت که «ارتشی که بر اساس اسطوره‌های فرهنگی و سخن سرایی سیاسی ساخته شده باشد، نمی‌تواند علیه کشور رقیب با سه برابر مساحت عراق و با جمعیتی به مراتب بیشتر از این کشور، درست عمل کند.»

نویسندگان کتاب با در دست داشتن اسناد موجود نشان می‌دهند که صدام به دلیل ترس از بی‌ثبانی سیاسی، مدام بر تقویت نهادهای نظامی تکیه کرد اما طی جنگ فرسایشی به ناتوانی ارتش پی برد و دریافت که کارآمدی نیازمند آموزش فنی نیروها است تا صرفا تقویت باورها و اسطوره‌های فرهنگی در آنها.

کتاب «جنگ ایران (جدیدترین خبر) و عراق» را انتشارات کمبریج در سپتامبر ۲۰۱۴ در ۴۰۹ صفحه منتشر کرده است.